نارین قلعه جاجرم
- آدرس: استان خراسان شمالی، جاجرم، خیابان ۱۵ خرداد (مشاهده در نقشه)
عکس از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی
نارین قلعه جاجرم از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی است و در کنار دروازه قدیم جاجرم و جوین و جنب حمام قدیمی شهر در شمال غربی مسجد جامع و در ابتدای خیابان زیارتگاه خواجه مهزیار قرار دارد.
مسیر دسترسی به نارین قلعه جاجرم
برای دسترسی به نارین قلعه جاجرم از میدان امام خمینی (ره) در مرکز شهر جاجرم، وارد خیابان رجایی شوید. در میانه‌های این خیابان، به‌سمت راست و خیابان پانزده خرداد وارد شوید. ورودی محوطه نارین قلعه در این خیابان نمایان است.
درباره نارین قلعه جاجرم
عکس از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی
نارین قلعه یکی از آثار کمتر‌شناخته‌شده شهر جاجرم محسوب می‌شود که به‌واسطه مدیریت ناکارآمد، روی به‌ویرانی نهاده است. این قلعه یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های شمال‌شرق فلات ایران به شمار می‌آید و با قدمتی چندهزارساله، اهمیت زیادی در مطالعه تاریخ طولانی منطقه داشته است. این اثر از جاهای دیدنی جاجرم است و در تاریخ سوم بهمن ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاریخچه نارین قلعه جاجرم
عکس از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی
بنا بر برخی منابع، قدمت نارین قلعه جاجرم به پنج‌هزار سال می‌رسد و متعلق به حاکمان محلی این خطه بوده است. سیاحانی که در قرون اخیر از جاجرم عبور کرده‌اند، هر یک از این قلعه توصیف‌هایی ابراز داشته‌اند. این امر از ثباتی همیشگی در این قلعه حکایت دارد. بی‌شک ساکنان جاجرم در این دوره‌ها به‌دنبال آرامش و امنیتی بوده‌اند که جز در پناه دیوارهای بلند این قلعه فراهم نمی‌آمد. خاور بی‌بی شادلو (خواهر یارمحمدخان سهام‌الدوله، حکمران بجنورد معاصر با ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار) در سفرنامه خویش شرحی از این قلعه آورده است.
این قلعه در اواخر حکومت محمد شاه و اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار هنوز سالم بود و مورد استفاده قرار می‌گرفت. در فاصله زمانی حکومت محمد شاه تا سفر «کلنل ییت» به جاجرم، تغییرات زیادی به وجود آمد و نارین قلعه خراب و به تلی از خاک تبدیل شد. اخیرا شهرداری جاجرم اقدام به ایجاد پارک روی تپه کرده است. با حفاری‌های غیرمجاز اطراف تپه موفق به کشف ظروف و اشیا فراوان عتیقه از دوران قبل از اسلام و بعد از اسلام شده‌اند.
چارلز ادوار ييت در کتاب «سفرنامه خراسان و سيستان» در مورد این قلعه می‌نويسد:
در وسط جاجرم یک تل خاک عظیم به ارتفاع ۲۱ تا ۲۴ متر هست که بقایای ارک شهر قدیمی محسوب می‌شود و به آن نارین قلعه می‌گویند. روی این خاک بقایای دیوارها و برج‌های قدیمی به چشم می‌خورد؛ اما از آن‌ها نمی‌شود به‌شکل و چگونگی آرایش این شهر و استحکامات آن پی برد؛ زيرا بلافاصله در پایین دست آن‌ها و در دل خاک باقی‌مانده‌های دیگری از این دیوارها و برج‌ها قرار گرفته است.
معماری نارین قلعه جاجرم
عکس از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی
این تل که ارتفاعش در حدود ۲۵ متر است، بقایای ارگ یا قلعه‌ای قدیمی است که امروزه در بعضی نقاط آن آثاری از بقایای برج و بارو را می‌توان دید. پلان قلعه که روی تپه‌ای مصنوعی بنا شده بود، بیضی شکل است و در گذشته، دور آن را خندقی فرا گرفته بود. محیط نارین قلعه در حدود ۳۶۰ متر و طول اقطار آن ۱۲۵ و ۱۰۰ متر است.
نکات بازدید از نارین قلعه جاجرم
عکس از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی
- هنگام بازدید از نارین قلعه، از هل دادن دیواره‌ها و تکیه به آن‌ها خودداری کنید و وارد فضاهای مسقف نشوید.
- به‌دلیل نبود نورپردازی در نارین قلعه، بازدید خود را به روشنایی روز محدود کنید.
- در برخی ایام، اطراف محوطه نارین قلعه غرفه‌های صنایع دستی و سوغات دایر است.
- بازدید از نارین قلعه جاجرم رایگان است.
جاهای دیدنی اطراف نارین قلعه جاجرم
قلعه جلال‌الدین
- آدرس: خراسان شمالی، حدفاصل گرمه و جاجرم (مشاهده در نقشه)
قلعه جلال‌الدین یکی از دژ‌های مرتفع و نفوذ‌ناپذیر شمال خراسان محسوب می‌شد که قدمت آن به دوره خوارزمشاهیان بازمی‌گردد. این قلعه هم‌اکنون کاربری موزه‌‌ای دارد و در تاریخ سوم بهمن ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت
- آدرس: استان خراسان شمالی، ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی جاجرم (مشاهده در نقشه)
پناهگاه حیات‌وحش میاندشت از جاذبه‌های گردشگری جاجرم به شمار می‌رود که در مناطق استپی این شهرستان واقع شده است. این منطقه که در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد، دارای وسعتی معادل ۸۴,۴۳۵ هکتار است. جانورانی مانند روباه معمولی، خرگوش، آنقوت، هوبره، گوسفند وحشی، گرگ، گراز، طرلان، سارگپه پابلند، عقاب شاهی، دلیجه، انواع موش دوپا، سیاه‌گوش، گربه دشتی، گربه پالاس، پلنگ، کفتار راه‌راه، شغال، تشی، زرده بر و خارپشت برانت در این منطقه حفاظت‌شده زندگی می‌کنند.
پرسش‌های متداول
نارین قلعه جاجرم کجاست؟
قدمت نارین قلعه جاجرم چقدر است؟
هزینه بازدید از نارین قلعه جاجرم چقدر است؟
جاهای دیدنی اطراف نارین قلعه جاجرم کدامند؟
چهارطاقی تیموری
بنای چهارطاقی تیموری که از مکان های دیدنی استان خراسان شمالی محسوب می‌شود، یک بنای ۸ ضلعی است که شباهت بسیاری به یک مقبره دارد. بسیاری براین عقیده‌اند که مقبره مربوط به امیرتیمور بوده است و علت این امر را تاریخی می‌دانند که در سنگ نوشته قبر آمده که سال ۷۵۸ هجری قمری یعنی دوره حاکمیت تیمور را نشان می‌دهد. بنای چهارطاقی دارای سنگ قبری سیاه رنگ و ساده است. نوشته روی سنگ قبر از بین رفته و تنها به سختی می‌توان نام عید خواجه را از آن خواند. با رجوع به منابع تاریخی عصر تیموری مشخص می‌شود که عیدخواجه نام یکی از بزرگان و سرداران دوره تیموری است. طبق سند، به نظر می‌رسد که مقبره چهارطاقی مربوط به عیدخواجه است. به‌طور کلی بنا دارای تاریخ مشخصی نیست و نظرات در مورد آن متفاوت است. بنای چهارطاقی دارای سردابه‌ای است که در عمق ۱٫۵ متری از سطح فعلی زمین است. چون ساخت سردابه‌ها در دوره ایلخانان بیشتر گزارش شده است؛ برخی براین عقیده‌اند که بنا ممکن است در دوره ایلخانان ساخته شده باشد.
موقعیت مقبره
مقبره چهارطاقی که از جاهای دیدنی شیروان به شمار می‌رود، در ۶ کیلومتری شهر شیروان و ۳ کیلومتری جاده آسفالته، در مجاورت روستای زیارت قرار دارد و در قسمت شمال شرقی مقبره امام‌زاده حمزه رضا قرار گرفته است. مقبره تیموری شیروان، در زیر، دارای نقب‌هایی به طرفین است که این نقب‌ها وسعت بسیاری را در برمی‌گیرد.
معماری مقبره
آرامگاه چهارطاقی به‌صورت ۸ ضلعی، از خشت ساخته شده و با چوب مستحکم شده است. بنا از بیرون دارای طاق نماهایی است که پوشش جناقی دارند و با آجرچینی خفته راسته در قسمت ساقه گنبد تزیین شده‌اند. درهای ورودی بنا بسیار بزرگ هستند و هر کدام در حدود ۲ متر ارتفاع دارند. برای زیر و روی درها، نورگیری به عرض خود درها تعبیه شده است. مقبره همچنین دارای گنبدی است که ارتفاع آن از قسمت فوقانی ۲٫۵ متر و ارتفاع آن تا زیر گنبد ۴٫۲۸ است. تصویر زیر نمایی از مشبک پنجره‌های آرامگاه را نشان می‌دهد.
برای تزیین فضای درون بنا، در ساقه گنبد آجر به‌صورت عمودی و افقی به کار رفته و بدنه خارجی گنبد نیز با روش آجر چینی دو رجه ساخته شده است. قسمت داخلی بنا به‌صورت چهارگوشه است. فضای درون بنا از پوشش گچ است و تقاطع اضلاع آن از گچبری و بالای سردر، دور تا دور به رنگ فیروزه‌ا‌ی گچبری و کتیبهنویسی شده است.
امروزه بیشتر قسمت‌های کتیبه‌ها از بین رفته‌اند. بنا در سال ۱۳۵۶ یکبار مرمت شده و این مرمت به شکل بنا بسیار آسیب‌زده است. همچنین در سال‌های ۸۶ و ۸۸ نیز تعمیراتی برای مقابله با ریزش در آن صورت گرفت. بنا در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
این بنا یکی از بناها و آثار تاریخی و معماری شهر شیروان در خراسان شمالی است که هر ساله گردشگران بسیاری از ان دیدن می‌کنند.